1
orta karadeniz bölgesinin iç kesiminde yer alan tokat, 5.000 yıllık bir tarihi geçmişe sahiptir. m.Ö. 3.000 yıllarından başlayarak 14 devlet ve 5 beyliğin yaşayıp egemen olduğu tokat, yeşilırmak kıyılarının dar ve nemli, İç anadolu'nun geniş ve kuru alanlarından ( başta, canik dağları olmak üzere ) 3 dağ sırasıyla ayrılan tokat, vadiler arasındaki bereketli topraklarından dolayı "türkiye'nin meyve bahçesidir." evliya Çelebi, seyahatnamesinde tokat'tan söz ederken : " bu havası hoş şehrin dört tarafında bahçe ve bostanlar içinden sular akar. her bağında birer köşk, havuz, fıskiyeler ve çeşitli meyveler bulunur. halk zevk ehlidir. gariplerle dostturlar, kin tutmaz, hile bilmez, yumuşak huylu insanlardır. cami, saray, köşk ve imaretleri o kadar sağlam ve güzel olur ki buralara girenler hayran olurlar" demektedir. hacı bektaş-ı veli'nin hayırlı ve bereketli duaları ile bu eski ve tarihi şehir " alimler konağı, fazıllar yurdu ve şairler yatağıdır.
tarih boyunca çeşitli milletlerin kültür ve medeniyetlerinin gelip geçtiği tokat'ta halen örf ve adetler, geleneksel el sanatlarının büyük bir bölümü devam etmektedir. tokat 600 yıllık el yazmacılığının anadolu'daki merkezidir. tokat'tan çok sayıda ilim ve devlet adamı da yetişmiştir: İbn-i kemal, molla hüsrev, molla lütfi, hekim mustafa ve plevne kahramanı gazi osman paşa bunlardan bazılarıdır.
m.Ö. 47 yılında roma egemenliğine geçen tokat ilinde komana(tokat), zile(zela), niksar(neocaesarea) ve sulusaray (sebastapolis) önemli roma kale kentleridir.
kazılarda ele geçen buluntular, yörenin kalkolitik Çağdan beri yerleşime açık olduğunu göstermektedir. hitit, frig, roma, bizans, selçuklu ve osmanlı dönemlerinde bu topraklar hep önemli birer yerleşim alanı olmuştur. tokat merkez aktepe (bolus), höyüğü ile zile maşat höyük'ten elde edilen hitit ve frig buluntuları bunu doğrulamaktadır. niksar ve tokat yağıbasan medreseleri ile niksar ulu camii ve tokat garipler camii yörenin önemli eserleridir, tokat önemini osmanlılar zamanında da korumuştur. yöreyi gezen seyyahlar tokat'ı, bursa'dan sonra oturabilecek en güzel, en bakımlı şehir olarak tanımlamışlardır*